Czym jest uzależnienie?

Mówiąc najprościej uzależnienie to silne pragnienie zażywania konkretnych środków, lub wykonywania określonej czynności. W terminologii fachowej uzależnienie definiuje się jako nabyty stan zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, który charakteryzuje się okresowym lub stałym przymusem wykonywania określonej czynności lub zażywania psychoaktywnej substancji chemicznej.

Tak rozumiane uzależnienie może występować na trzech płaszczyznach:

• fizycznej,
• psychicznej,
• społecznej.

Uzależnienie fizyczne

Uzależnienie fizyczne fachowo określane mianem uzależnienia fizjologicznego to nabyta silna potrzeba zażywania określonej substancji (najczęściej psychoaktywnej), odczuwana przez osobę uzależnioną jako szereg dolegliwości fizycznych. W efekcie czasowego odstawienia substancji chemicznej osoba uzależniona cierpi na tzw. zespół abstynencyjny, z którym wiąże się odczuwanie uciążliwych dolegliwości fizycznych, takich jak:

• bóle,
• biegunki,
• uczucie zimna,
• wymioty,
• drżenie mięśni,
• bezsenność.

Substancje uzależniające

Grupa substancji prowadzących do uzależnienia fizjologicznego jest relatywnie niewielka. Zalicza się do nich nikotynę, alkohol etylowy, opioidy, barbiturany, niektóre steroidy i benzodiazepiny należące do grupy leków psychotropowych.

Uzależnienie psychiczne

Uzależnienie psychiczne nazywane również psychologicznym to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania określonej substancji, której niezaspokojenie nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Tak definiowane uzależnienie psychologiczne bardzo często towarzyszy uzależnieniu fizjologicznemu, w praktyce znacząco utrudniając leczenie, które najpierw odbywa się na płaszczyźnie fizycznej, a z czasem jest uzupełniane i zastępowane terapią mającą na celu leczenie uzależnienia psychologicznego.

Cechy uzależnienia psychicznego

Do najbardziej charakterystycznych cech uzależnienia psychicznego zalicza się:

• wzrost popędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego lub okazji do wykonywania dostarczającej przyjemność czynności (zakupów, gry, kontaktu fizycznego),
• wzrost tolerancji na działanie środka, który prowadzi do coraz częstszego sięgania po dany środek/zachowanie w celu utrzymania dostarczanego efektu przyjemności na pożądanym poziomie,
• kompulsywna konsumpcja środka lub wykonywanie czynności kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia,
• osłabienie woli,
• obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji,
• wynikające z psychologicznych mechanizmów obronnych samooszukiwanie się i usprawiedliwianie własnego zachowania,
• wyniszczenie fizyczne,
• utrata zainteresowań,
• utrata więzi społecznych.

Jedną z form uzależnienia psychicznego jest uzależnienie behawioralne. Uzależnienia behawioralne odnoszą się sensu stricte do wykonywania określonych czynności, które mogą wywoływać efekt przyjemności. Wśród popularnych czynności powodujących uzależnienie behawioralne wskazać można m.in.:

• masturbację i pornografię,
• internet i gry komputerowe,
• nadmierną dbałość o tężyznę fizyczną,
• hazard,
• seks,
• pracę.

Uzależnienie społeczne

O uzależnieniu społecznym mówimy wówczas, gdy osoba uzależniona sięga po substancje chemiczne pod wpływem panującej mody lub nacisków grupy rówieśniczej. Istotą uzależnienia w przypadku uzależnienia społecznego jest silne uzależnienie od grupy, które skutkuje bezwzględnym respektowaniem panujących w niej zasad i obyczajów. Uzależnienie społeczne może prowadzić do rezygnacji z ważnych dla danej osoby aktywności, a także wypadnięciem z dotychczas pełnionych ról społecznych. Nierzadko obserwuje się również problem pogłębiającej się marginalizacji i kryminalizacji środowiska, w którym obraca się osoba uzależniona, co dodatkowo utrudnia skuteczną walkę z nałogiem i powrót do funkcjonowania w społeczeństwie.